સુનાવણી ત્રણ દાયકાથી સેશન્સ કોર્ટમાં ચાલી રહી છે અને 800 થી વધુ “તારીખો” આપવામાં આવી છે પરંતુ હજી સુધી કોઈ ન્યાય મળ્યો નથી.
ઉત્તર પ્રદેશની નામચીન પ્રોવિન્સિઅલ આર્મ્ડ કોન્સ્ટેબ્યુલરી (પીએસી) દ્વારા 23 મે 2021 ના રોજ મેરઠના માલિયાના ગામમાં કરવામાં આવેલી 72 મુસ્લિમોની હત્યાની 34 મી વર્ષગાંઠ છે.
મેરઠ સેશન્સ કોર્ટમાં ત્રણ દાયકાથી સુનાવણી ચાલી રહી છે અને 800 થી વધુ “તારીખો” આપવામાં આવી છે પરંતુ હજી સુધી કોઈ ન્યાય મળ્યો નથી. છેલ્લી સુનાવણી ચાર વર્ષ પહેલાં થઈ હતી.
અરજદારો કે જેમણે અલ્હાબાદ હાઈકોર્ટમાં પુન: તપાસ અને ઝડપથી સુનાવણીની માંગ કરી છે, તેઓ કહે છે કે એફઆઈઆર સહિતના મુખ્ય દસ્તાવેજો ગાયબ થઈ ગયા છે. આ વર્ષે 19 એપ્રિલે, હાઇ કોર્ટે ઉત્તર પ્રદેશ સરકારને જવાબ આપવા નિર્દેશ આપ્યો હતો.
મલિયાના હત્યાકાંડ, જોકે, એકલી ઘટના નહોતી. એપ્રિલથી જૂન 1987 ની વચ્ચે મેરઠમાં થયેલા હંગામાનો એક ભાગ હતી કે સરકારના અંદાજ મુજબ, 174 લોકોની હત્યા થઈ હતી જ્યારે અનધિકૃત અભ્યાસ અને અહેવાલો સૂચવે છે કે આ આંકડો લગભગ 350 હતો.
આ હત્યામાં 22 મેના ભયંકર હાશિમપુરા હત્યાકાંડનો સમાવેશ થયો હતો, જેમાં પીએસીનો આરોપ છે કે તેઓ હાશિમપુરા ગામના 48 મુસ્લિમોને લઈ ગયા હતા, તેમને ગોળી મારી દીધી હતી અને લાશોને નહેર અને નદીમાં ફેંકી હતી. તેમાંથી છ બચી ગયા હતા.
આ ગાળામાં મેરઠ અને ફતેહગઢ જેલોમાં જેલના અધિકારીઓ દ્વારા અન્ય 12 મુસ્લિમોની હત્યા કરવામાં આવી હોવાનું કહેવાય છે.
રમખાણોનો બનાવ આ રીતે બન્યો: 14 એપ્રિલ, 1987 ના રોજ, મેરઠમાં નૌચંડી મેળો જોરશોરથી ચાલી રહ્યો હતો, ત્યારે સાંપ્રદાયિક હિંસા શરૂ થઈ. કથિત રૂપે દારૂના નશામાં પોલીસ સબ ઇન્સ્પેક્ટરને ફરજ દરમિયાન ફરજ બજાવતા ફટાકડા વડે હુમલો કર્યો હોવાનું કહેવાય છે. તેણે ગોળીબાર કર્યો હતો, જેમાં બે મુસ્લિમો માર્યા ગયા હતા.
તે જ દિવસે પૂર્વા શેખલાલ ખાતે હિન્દુ પરિવાર દ્વારા યોજાયેલા મુંડન પ્રસંગની નજીક મુસ્લિમોએ હાશિમપુરા ક્રોસિંગ નજીક ધાર્મિક ઉપદેશનું આયોજન કર્યું હતું. કેટલાક મુસ્લિમોએ લાઉડ સ્પીકરો પર ફિલ્મી ગીતો વગાડવાનો વાંધો ઉઠાવ્યો હતો, જેના કારણે ઝઘડો થયો હતો.
કહેવાય છે કે હિન્દુ પક્ષે પહેલા ફાયરિંગ કર્યું હતું. ત્યારબાદ મુસ્લિમોએ કેટલીક હિન્દુઓની દુકાનોને આગ લગાવી હતી. હિન્દુ અને મુસ્લિમ બંને, બાર લોકો માર્યા ગયાના અહેવાલ છે.તરત જ કર્ફ્યુ લાદવામાં આવ્યો હતો અને પરિસ્થિતિને અંકુશમાં લેવામાં આવી હતી, પરંતુ આ ઘટનાએ મેરઠને અઠવાડિયા સુધી સળગાવેલી રાખી હતી.
17 મેના રોજ કાંચિયાં મહોલ્લામાં હંગામો થયો હતો. 18 મે સુધીમાં હિંસા હાપુર રોડ, પીલોખેરી અને અન્ય વિસ્તારોમાં ફેલાઈ ગઈ હતી. 19 મેના રોજ, અંદાજિત 60,000 મજબૂત સ્થાનિક પોલીસની મદદ માટે 11 પીએસી કંપનીઓ લાવવામાં આવતાં શહેરમાં કર્ફ્યુ લાદવામાં આવ્યો હતો.
ત્યારબાદથી, “રમખાણો” નું પાત્ર બદલાયું – હિન્દુ અને મુસ્લિમ ટોળાઓ વચ્ચેના અથડામણથી લઈને દળો દ્વારા મુસ્લિમોની કથિત હત્યા સુધી.
લાશો કુવામાં :
મલીઆનાની હત્યાના એક દિવસ પહેલા પીએસી અને સેનાએ હાશિમપુરાને ઘેરી લીધું હતું. બધા રહેવાસીઓને મુખ્ય માર્ગ પર ઊભા રાખ્યા હતા, 50 વર્ષથી ઉપરના અથવા 12 વર્ષથી નીચેના પુરુષોને અલગ પાડવામાં આવ્યા હતા, અને બાકીના 48 લોકોને એક ટ્રકમાં જબરદસ્તી બેસાડવા દબાણ કરવામાં આવ્યું હતું.
તેઓને મુરાદાનગર લઇ ગયા હતા અને તેમાંથી ઘણાને પીએસી દ્વારા કથિત રૂપે ગોળી મારવામાં આવી હતી. ગંગા નહેરમાં 20 થી વધુ લાશો તરતી મળી આવી હતી.
બાકીના અપહરણ કરેલાઓને દિલ્હી સરહદ નજીક હિંડોન નદીમાં લઈ જવામાં આવ્યા હતા જ્યાં તેમના પર ગોળીબાર કરી પાણીમાં નાખી દેવાયા હોવાના આક્ષેપ કરવામાં આવ્યા હતા. એકસાથે, 42 મૃત્યુ પામ્યા હતા.
29 મેના રોજ રાજ્ય સરકારે ત્રિપાઠીને સસ્પેન્ડ કરવાની જાહેરાત કરી હતી, જેમણે 1982 ના મેરઠ રમખાણો દરમિયાન પણ આક્ષેપોનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. પરંતુ ત્રિપાઠીને ખરેખર સસ્પેન્ડ કરવામાં આવ્યા ન હતા અને નિવૃત્તિ સુધી પ્રમોશન મેળવતા રહ્યા.
રાજીવ ગાંધીની કેન્દ્ર સરકારે આદેશ કરેલી સીબીઆઈ તપાસમાં એક અહેવાલ રજૂ કર્યો હતો જે ક્યારેય સત્તાવાર રીતે જાહેર કરવામાં આવ્યો ન હતો. તત્કાલીન રાજ્ય પોલીસ વડા જંગી સિંઘની અધ્યક્ષતાવાળી ક્રાઈમ બ્રાંચ-સીઆઈડી તપાસે પોતાના અહેવાલમાં પીએસીના 37 કર્મચારીઓ અને પોલીસ અધિકારીઓ સામે કાર્યવાહી કરવાની ભલામણ કરી. રાજ્ય સરકારે 19 પર કાર્યવાહી ચલાવવાની મંજૂરી આપી હતી, જેમાંથી સુનાવણી દરમિયાન ત્રણના મોત નીપજ્યા હતા.
1996 માં ચાર્જશીટ દાખલ કરવામાં આવી હતી, પરંતુ 16 આરોપીઓમાંથી કોઈ પણ 2000 સુધી ગાઝિયાબાદ કોર્ટમાં હાજર થયો ન હતો.જયારે પીએસીના 16 શખ્સોએ આત્મસમર્પણ કર્યુ, જામીન મેળવ્યા, અને પછી તેમની નોકરી પર ફરી હાજર થઇ ગયા.
સુપ્રીમ કોર્ટે આ કેસ 2002 માં પીડિતોના પરિવારની અરજી પર દિલ્હીમાં સ્થાનાંતરિત કર્યો હતો પરંતુ નવેમ્બર 2004 સુધી સુનાવણી શરૂ થઈ શકી ન હતી કારણ કે ઉત્તર પ્રદેશ સરકારે આ કેસ માટે સરકારી વકીલની નિમણૂક કરી ન હતી.
21 માર્ચ, 2015 ના રોજ, વધારાના સેશન્સ ન્યાયાધીશે પુરાવા અપર્યાપ્ત હોવાનું જણાવ્યું હતું અને તમામ આરોપીઓને નિર્દોષ જાહેર કર્યા હતા. આખરે, 31 ઓક્ટોબર, 2018 ના રોજ, દિલ્હી હાઈકોર્ટે ટ્રાયલ કોર્ટના આદેશને રદ કર્યો અને પીએસીના 16 કર્મચારીઓને દોષી ઠેરવ્યા, તેમને આજીવન કેદની સજા ફટકારી.
જેલમાં હત્યા :
1987 ના મેરઠ રમખાણો દરમિયાન લગભગ 2500 થી વધુ લોકોની ધરપકડ કરવામાં આવી હોવાનું દેખાયું. 3 જૂન, 1987 ના અહેવાલો અને રેકોર્ડ સૂચવે છે કે મેરઠ જેલમાં પાંચ અને ફતેહગઢ જેલમાં સાત આરોપીઓની હત્યા કરવામાં આવી છે. તે બધા મુસ્લિમ હતા.
ફતેહગઢ હત્યાઓની મેજિસ્ટેરીઅલ તપાસમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે છ કેદીઓ ઈજાઓથી મરી ગયા હતા, જેમાંથી કેટલાકને જેલની અંદર થયેલી ઝઘડામાં સપડાયેલા હતા.
અહેવાલો અનુસાર, ઘણા જેલ કર્મચારીઓને સસ્પેન્ડ કરવામાં આવ્યા હતા અને મુખ્ય વડા વોર્ડર, ડેપ્યુટી જેલર અને જેલના નાયબ અધિક્ષક વિરુદ્ધ વિભાગીય કાર્યવાહી શરૂ કરવામાં આવી હતી.
આ છ મોતને લગતા હત્યાના ત્રણ કેસ નોંધાયા હતા, પરંતુ એફઆઈઆરમાં તપાસમાં કેટલાક અધિકારીઓ હોવા છતાં નામ મળ્યા નથી. તેથી, આ 34 વર્ષોમાં ક્યારેય કાર્યવાહી ચલાવવામાં આવી ન હતી.
સ્વતંત્ર રીતે, રાજ્ય સરકારે 18 થી 22 મેની વચ્ચે થયેલા તોફાનોની વહીવટી તપાસના આદેશ આપ્યા, પરંતુ મલીઆના, મેરઠ અને ફતેહગઢ જેલોમાં થયેલી હત્યાને છોડી દીધું.
રિપોર્ટ વિધાનસભા કે જનતા સમક્ષ મૂકવામાં આવ્યો ન હતો.
ફ્રેશ પ્લી (અરજ):
હવે આ લેખક, ઉત્તર પ્રદેશના ભૂતપૂર્વ પોલીસ મહાનિર્દેશક વિભૂતિ નારાયણ રાય, મલીઆનાના પરિવારના 11 સભ્યો ગુમાવનાર ઇસ્માઇલ નામના વ્યક્તિ અને વકીલ એમ.એ. રશીદ દ્વારા અલ્હાબાદ હાઇકોર્ટ સમક્ષ જાહેર હિતની અરજી કરવામાં આવી છે. આ માલીઆનાનો કેસ મેરઠની સુનાવણી કોર્ટમાં થશે. આ અરજીમાં ફરીથી તપાસ, ન્યાયી અને ઝડપી સુનાવણી અને માલિયાના પીડિતોનાં પરિવારોને પૂરતા વળતરની માંગ કરવામાં આવી છે.
અરજદારોએ પોલીસ અને પીએસીના જવાનો પર પીડિતો અને સાક્ષીઓને ડરાવવાનો આરોપ લગાવ્યો છે.
– કુરબાન અલી (લેખક એક પત્રકાર છે જે હિન્દી, ઉર્દૂ અને અંગ્રેજીમાં લખે છે અને બીબીસી વર્લ્ડ સર્વિસ સાથે 14 વર્ષ કામ કર્યું હતું. તેમણે 1987 ના મેરઠ રમખાણોને આવરી લીધું હતું અને ઘણી ઘટનાઓના સાક્ષી હતા.)
સૌજન્ય : ધી હિંદુ (23 મે 2021)
