મણિપુરના મુસ્લિમ નાયકોઃ સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક યોગદાન

• મદીહા શાહ

ભારતના ઉત્તર-પૂર્વ ખૂણામાં આવેલું મણિપુર એવું રાજ્ય છે જે સંસ્કૃતિઓ, પરંપરાઓ અને ઇતિહાસથી ભરપૂર છે. જે સમુદાયોએ તેના વારસામાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપ્યું છે, તેમાંથી સ્થાનિક રીતે પાંગાલ તરીકે ઓળખાતું મુસ્લિમ સમુદાય તેની નિર્ણાયક ભૂમિકા છતાં ઘણીવાર ઓછી કદર કરવામાં આવતી હોવાથી અલગ પડે છે.

મણિપુરમાં રહેતા પાંગાલ સમુદાયના મૂળની વાત ૧૭મી સદીની શરૂઆતમાં, રાજા ખાગેમ્બાના શાસનકાળ દરમિયાન જોઈ શકાય છે. સિલહેટના તારાફના જનરલ મુહમ્મદ શા ની હજારો મુસ્લિમ સૈનિકોને લઈને મણિપુર પહોંચ્યા હતા, જે આ પ્રદેશમાં તેમની હાજરીની શરૂઆત ગણાય છે. રાજા ખાગેમ્બાએ તેમની કુશળતા અને યોગદાનને ઓળખીને મુસ્લિમ પરિવારોને તેમના વ્યવસાયોના આધારે શીર્ષક આપ્યા, જે પાછળથી તેમના વંશજોના જૂથના નામ બન્યા.

મુસ્લિમ સમુદાયનું સૌથી નોંધપાત્ર યોગદાન ૧૮૧૯ના બર્મીઝ આક્રમણ દરમિયાન આવ્યું હતું, જે સમયગાળાને “ચાહિ તારેત ખુન્તકપા” અથવા “સાત વર્ષનો વિનાશ” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. બર્મીઝ સેનાએ મણિપુરમાં વ્યાપક વિનાશ સજ્ર્યો હતો. આ સમયગાળા દરમિયાન, પાંગાલ સમુદાયે આક્રમણકારોનો પ્રતિકાર કરવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી. બર્મીઝ લોકોને ભગાડ્‌યા પછી પુનઃનિર્માણનું કાર્ય બચી ગયેલા લોકો પર આવ્યું, અને મુસ્લિમ સમુદાય આ પ્રસંગે આગળ આવ્યું. વિવિધ હસ્તકલા, ખેતી અને વેપારમાં તેમની કુશળતા અર્થ વ્યવસ્થાને પુનર્જીવિત કરવા માટે જીવનદાયી બની. પાંગાલ સમુદાયે માળખું, જાહેર ઈમારતોના પુનઃનિર્માણમાં, ઘરોના પુનઃનિર્માણમાં અને કૃષિ ઉત્પાદકતાને પુનઃસ્થાપિત કરવામાં મદદ કરી, જેના કારણે મણિપુર વિનાશમાંથી બહાર આવીને સામાન્ય સ્થિતિમાં પરત આવી શક્યું.

સંકટના સમયે તેમના પ્રયાસો ઉપરાંત, મુસ્લિમ સમુદાયે મણિપુરી સંસ્કૃતિને અનેક રીતે સમૃદ્ધ બનાવી છે. પાંગાલો તેમની પોતાની પરંપરાઓ સાથે લાવ્યા હતા, જે સ્થાનિક રીત રિવાજો સાથે ભળીને એક અનોખું સાંસ્કૃતિક સંશ્લેષણ બનાવવામાં જોડાયા હતા. આ મણિપુરના વાનગી લૅન્ડસ્કેપમાં સ્પષ્ટ છે, જ્યાં વિવિધ વાનગીઓ અને રસોઈની તકનિકોમાં મુસ્લિમ પ્રભાવ જોવા મળે છે. સમુદાયે મણિપુરી સંગીત, નૃત્ય અને સાહિત્યના સમૃદ્ધ કાપડમાં પણ યોગદાન આપ્યું છે. મુસ્લિમ સમુદાયના નોંધપાત્ર વ્યક્તિત્વોએ મણિપુરી સાહિત્યમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપ્યું છે, તેમના લખાણો અને કવિતાઓથી રાજ્યની સાંસ્કૃતિક વારસાને સમૃદ્ધ બનાવ્યું છે.

આધુનિક સમયમાં, મુસ્લિમ સમુદાય મણિપુરના સામાજિક-આર્થિક માળખામાં જીવંત ભૂમિકા ભજવી રહ્યા છે.. તેઓ શિક્ષણ, આરોગ્ય સંભાળ અને ઉદ્યોગ સાહસિકતા સહિત વિવિધ ક્ષેત્રોમાં સક્રિયપણે સામેલ રહે છે. મુસ્લિમ સંસ્થાઓ અને વ્યક્તિઓ સમુદાયો વચ્ચે સંવાદિતા અને વિકાસલક્ષી પહેલોને પ્રોત્સાહન આપવામાં અગ્રણી રહ્યા છે, જેનાથી મણિપુર વિવિધ અને સમાવિષ્ટ રાજ્ય તરીકે વિકાસ કરતું રહે તે સુનિશ્ચિત કરે છે.

૧૫ મે, ૨૦૨૩ના રોજ, મણિપુરના જાતિય તણાવ વચ્ચે હિંમત અને કરુણાની એક હૃદયસ્પર્શી કથા સામે આવી. ૧૮ વર્ષીય કુકી મહિલા પર ક્રૂર હુમલો કરીને અપહરણ કરવામાં આવ્યું. તેણીએ સાહસ બતાવીને ત્યાંથી ભાગી. રહીમ (નામ બદલાયેલ), એક પાંગાલ મુસ્લિમ ઓટો ડ્રાઈવરને મળી. રહીમે તેણીને બોરીઓ વચ્ચે છુપાવી અને તેને હુમલાખોરોથી બચાવી. રહીમે તેને સુરક્ષિત રીતે બિષ્ણુપુર પોલીસ સ્ટેશન પહોંચાડી અને તેને ટેકો આપવાનું ચાલુ રાખ્યું, જે સંઘર્ષના સમયમાં માનવ આત્માની લચીલાપણું અને દયાળુતાની શક્તિનું ઉદાહરણ આપે છે.

પાંગાલ મુસ્લિમ ડ્રાઈવરો ચાલી રહેલા સંઘર્ષ વચ્ચે સલામત પસાર થવાના રખેવાળ અને આશાના કિરણ તરીકે ઉભરી આવ્યા છે. મેઇટીઝ અને કુકીસ બંને દ્વારા વિશ્વાસપાત્ર, તેઓ અશાંત પ્રદેશમાંથી સલામત પસાર થવાની સુવિધા આપે છે, જે તેમની તટસ્થતા અને શાંતિ પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવે છે.

૩ મે, ૨૦૨૩ની રાત્રે, ઈમ્ફાલમાં રહેતા મેઇટી મુસ્લિમોએ તાત્કાલિક જોખમમાંથી હજારો ખ્રિસ્તી કુકીઓને બચાવવા માટે પોતાની સલામતી જોખમમાં મૂકી દીધી. તે જ સમયે, મેઇટી-પ્રભુત્વ ધરાવતી મધ્ય ખીણોની પરિઘમાં, કુકી સેનાઓની હિંસામાંથી ભાગી રહેલા મેઇટીઓનું ક્વાક્તાના મુસ્લિમોએ સ્વાગત કર્યું. જમાઅતે ઇસ્લામી હિંદ જેવી સંસ્થાઓ પણ રાહત કાર્ય અને શાંતિની હિમાયત કરવામાં જોડાઈ છે. સંઘર્ષની જટિલતા હોવા છતાં, સંદેશ સ્પષ્ટ રહે છેઃ મણિપુરના મુસ્લિમો રાજ્યની અખંડિતાનું રક્ષણ કરવા અને સ્થાયી શાંતિ માટે કામ કરવા સંકલ્પબદ્ધ છે.

મુસ્લિમ સમુદાયના નોંધપાત્ર યોગદાનને સ્વીકાર્યા વિના મણિપુરનો ઇતિહાસ અધૂરો છે. બર્મીઝ આક્રમણ દરમિયાન રાજ્યના રક્ષણમાં તેમની નિર્ણાયક ભૂમિકાથી લઈને વિકાસ અને સંવાદિતાને પ્રોત્સાહન આપવાના તેમના ચાલુ પ્રયાસો સુધી, પાંગાલો મણિપુરના પ્રવાસનોનું અનિવાર્ય ભાગ રહ્યુ છે. તેમની વાર્તા એકતાથી આવતી તાકાત અને વિવિધતામાંથી ઉભરેલા સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસાનું પ્રમાણપત્ર છે. જેમ જેમ મણિપુર વિકસે છે, તેમ તેમ તેનો મુસ્લિમ સમુદાયનો વારસો એક લચીલા અને જીવંત સમાજ બનાવવામાં એકતા અને પરસ્પર પ્રેમના મહત્વની યાદ અપાવે છે.

(લેખ સૌજન્યઃ https://radiancenews.com/the-unsung-heroes-of-manipur-how-the-muslim-community-shaped-the-states-history/)